Stel je voor: je begint vol enthousiasme aan een nieuw schooljaar. Nou ja… enthousiasme. Je hebt je voorgenomen om er enthousiast en open in te stappen. Maar er is een onderbuikgevoel: stiekem zie je er toch een beetje tegenop. Niet omdat je de kinderen al goed kent, maar omdat jouw collega je bij de overdracht heeft gewaarschuwd.
‘Pas maar op, dat is echt een moeilijke groep.’
En de rest van jouw collega’s bevestigde dat ook al: Je krijgt de lastigste groep van de school! Maar we helpen je wel hoor, wanneer het nodig is.
De eerste schooldag probeer je de info die je hebt gekregen even los te laten. Je verwelkomt de kinderen en je merkt dat je anders naar deze groep kijkt. Je bent al op je hoede, zelfs nog voordat je een woord hebt gewisseld.
Dag 1. Je staat op scherp. Het zal jou niet gebeuren dat…..
En in de eerste twee weken denk je nog: ‘Ik merk er nog weinig van. Hopelijk blijft het zo rustig lopen in de groep.’
Maar…. na een week of twee ontstaan de eerste barsten: kinderen houden zich niet aan de afspraken die je gemaakt hebt. Ze zoeken jouw grenzen op. Er is steeds gedoe. Niet alleen buiten op het plein, maar het verplaatst zich ook naar het klaslokaal.
De eerste gedachte die bij je opkomt is: ‘Zie nou wel! Ze hadden toch gelijk!’ Dit is precies waar het Pygmalion-effect om de hoek komt kijken.
Pygmalion-effect
Het Pygmalion-effect is simpel gezegd het fenomeen waarbij de verwachtingen die we van mensen hebben, hun prestaties beïnvloeden. In dit geval is het niet alleen de reputatie van de groep die je gedrag stuurt, maar ook hoe je onbewust de kinderen benadert. Zodra je hen ziet als een “moeilijke groep”, zul je waarschijnlijk ook je aanpak aanpassen: misschien ben je strenger, houd je meer controle of ben je sneller teleurgesteld als iets niet meteen lukt. Je gaat meer aandacht geven aan de dingen die niet goed gaan, in plaats van de dingen die wel goed gaan.
Hoe verwachtingen ons gedrag sturen
Het begint subtiel. Je loopt de klas in met een onrustig gevoel, misschien zelfs lichte spanning. Dit is de groep die volgens de verhalen wat uitdagender is. Onbewust straal je dit uit: je bent minder ontspannen, je reageert strenger op kleine verstoringen en je hebt misschien minder geduld als iets niet meteen duidelijk is. De kinderen voelen dit aan. Kinderen zijn namelijk super goed in het oppikken van non-verbale signalen. Ze voelen dat jij hen als lastig ziet, en ze gaan zich naar die verwachting gedragen.
Help! Je verwachtingen worden werkelijkheid! De groep begint zich misschien inderdaad moeilijker te gedragen, precies zoals jouw collega je had verteld. Het is een self-fulfilling prophecy.
De kracht van positieve verwachtingen
Het goede nieuws? Het Pygmalion-effect werkt ook de andere kant op. Stel je voor dat je, ondanks de waarschuwingen, bewust kiest om deze groep een frisse start te geven. In plaats van de lastige groep, zie je ze als een groep met potentie. Je loopt ontspannen door de klas, straalt vertrouwen uit en benadert hen met de verwachting dat het een fijne groep is. En je trots op hen bent. Je geeft veel gemeende complimenten. Je gaat bewust op zoek naar alles wat goed gaat en benoemt dat. Wat gebeurt er dan?
Kinderen die positieve verwachtingen voelen, bloeien vaak op. Ze krijgen het gevoel dat ze de ruimte krijgen om te groeien, dat fouten maken mag en dat ze in staat zijn om te slagen. Kleine successen worden sneller opgepakt en jouw positieve houding wordt hun motivatie om het beste uit zichzelf te halen. Diezelfde groep die ooit als “moeilijk” werd bestempeld, kan ineens veranderen in een groep waar je plezier aan beleeft.
Bewustwording is de sleutel
Als leerkracht is het dus belangrijk om je bewust te zijn van het Pygmalion-effect. De verwachtingen die je hebt, zelfs al zijn ze onbewust, hebben impact op de groep. Het mooie is dat je dit proces kunt omdraaien. Probeer jezelf te betrappen op momenten dat je met een bepaalde verwachting de klas binnenstapt. Vraag jezelf af:
‘Waarom zie ik deze groep als lastig?’
‘Wat zie ik kinderen doen, wat het voor mij lastig maakt?’
‘Heeft het te maken met wat ik belangrijk vind, raakt het mijn kernwaarden?’
‘Kan ik objectief kijken naar de groep of is dit iets wat ik van anderen heb overgenomen?’
Door dit te doen, geef je jezelf en de kinderen een eerlijke kans. Misschien was de groep inderdaad wat uitdagender voor jouw collega, maar dat hoeft niet jouw ervaring te zijn. Jij bent een ander persoon en dus kun jij een nieuwe groepsdynamiek creëren. Simpelweg door bewust te kiezen welke verwachtingen je hebt.
Verwachtingen zijn krachtig
Het Pygmalion-effect laat dus zien dat verwachtingen ontzettend krachtig zijn. Ze sturen hoe we ons gedragen en, als gevolg daarvan, hoe anderen op ons reageren. Dus de volgende keer dat je een “moeilijke” klas binnenstapt, stel jezelf dan de vraag: “Hoe kan ik ervoor zorgen dat mijn verwachtingen een positieve invloed hebben?” Je zult versteld staan hoe snel kinderen zich aanpassen aan het vertrouwen dat je in hen hebt.
Wat je kan helpen is een positief energieveld aan te zetten. Dit doe je door bewust aandacht te besteden aan het geven van complimenten. Ik heb er een e-book van gemaakt: Schitteren met je groep. Je kunt ‘m hier downloaden.
E-book
Schitteren met je groep
