Laatst was ik in een groep en zag ik iets fascinerends gebeuren. De leerkracht stond voor de klas, gaf instructie en benoemde duidelijk de afspraken. Maar toch voelde de groep onrustig. Kinderen leken moeiteloos buiten de lijntjes te kleuren, zonder dat het echt gecorrigeerd werd.
Ken je dat gevoel? Je staat voor de klas, vol goede bedoelingen, maar ergens is het misgegaan. De sfeer voelt onrustig, afspraken lijken niet te gelden en je merkt dat je energie weglekt. Hoe komt dat? En belangrijker nog: hoe draai je dit om?
Grenzen
Het antwoord ligt in hoe jij als leerkracht je rol als Leider invult.
Binnen de Transactionele Analyse (Berne, 1963) spreken we over Leiderschap en Lidmaatschap
Een klas functioneert als een systeem, met duidelijke grenzen:
- Externe hoofdgrens: de scheiding tussen de groep en de buitenwereld.
- Interne hoofdgrens: de scheiding tussen de Leider (jij als leerkracht) en de Leden (de kinderen).
- Interne bijgrens: de grenzen tussen de kinderen onderling.
Deze grenzen bepalen hoe de groep functioneert. En jij, als leerkracht, hebt een belangrijke rol in hoe stevig of flexibel deze grenzen zijn.
Leiderschap: de juiste balans tussen sturen en loslaten
Als leerkracht heb je een dubbele taak: je geeft richting én je laat de groep meedenken. In de eerste weken van het schooljaar zet je samen met de klas de norm: Wat willen we bereiken? Welke afspraken horen daarbij? Dit geeft houvast en zorgt ervoor dat iedereen weet wat er van hen verwacht wordt. Maar niet alleen in de eerste weken. Steeds als je merkt dat de grenzen lijken te vervagen of de groep terugvalt, is het goed om de grenzen weer even duidelijk samen te kaderen.
Maar wat gebeurt er als je als leerkracht te los bent in je grenzen?
Laatst was ik in een groep, waarbij ik later aan de leerkracht teruggaf.
‘Het lijkt of je een kader hebt. Je benoemt het ook. Maar ondertussen zie ik allerlei ontsnappingsmogelijkheden ontstaan’. Ik tekende een vierkant met een soort van open deurtjes:
Ik vroeg of hij het herkende. Hij dacht even na en zei:
‘Ja, als ik zeg dat ik twee keer waarschuw, maar volgens geen consequentie toepas, schieten de kinderen zo door die deur’.
Ik vulde aan: ‘Ja, dat is ook wat ik zie. En als niet verwijst naar de afspraken die je gemaakt hebt en het laat gaan….’.
‘Tja… dan zet ik eigenlijk alle deuren open en raak ik de groep kwijt. Dat is ook wat ik voel.’
‘En het was wat ik zag gebeuren tijdens de les……’
Alles staat open: de ‘losse leider’
Sommige leerkrachten willen kinderen veel ruimte geven. Ze gaan ervan uit dat kinderen zelf verantwoordelijkheid nemen en onderling wel tot afspraken komen. Of gewoonweg ‘de afspraken wel weten.’ Maar als de externe en interne grenzen te vaag worden, neemt de groep zelf de leiding. Kinderen bepalen dan hun eigen regels, wat leidt tot onduidelijkheid, chaos en soms zelfs conflicten.
De leerkracht voelt zich machteloos. Gedoe in de groep, energieverlies en de vraag : Hoe krijg ik de regie terug?
Dichtgetimmerd: de ‘strakke leider’
Het tegenovergestelde gebeurt ook. Een leerkracht die alles zelf bepaalt, de afspraken strak neerzet en weinig ruimte laat voor inspraak, kan een beklemmende sfeer creëren. Kinderen voelen geen eigenaarschap en nemen geen verantwoordelijkheid. Het gevolg? Een groep die zich terugtrekt of zelfs tegenwerkt.
Een strakke leider leidt tot bange of passieve leden.
Een nieuwe start na een onrustige periode
Na de kerstvakantie startte ik een traject in een groep die in de eerste maanden van het schooljaar geen vaste leerkracht had gehad. Tot de kerstvakantie stonden er steeds wisselende invalleerkrachten voor de klas, waardoor er geen echte basis was gelegd. Afspraken en routines veranderden per week en de kinderen wisten niet goed waar ze aan toe waren. De directeur omschreef de groep als ‘grenzeloos’.
Na de kerstvakantie is er een nieuwe, vaste leerkracht. Vol goede moed is hij gestart. In de eerste week merkte hij dat de groep totaal niet gewend was aan duidelijke kaders. Er werd veel gepraat, kinderen liepen door de klas en er was weinig onderlinge samenhang.
‘Ik voel dat ze houvast nodig hebben, maar hoe pak ik dit goed aan?’ was de vraag van de leerkracht én de school.
We spraken over het belang van een herstart: opnieuw beginnen alsof het de eerste schooldag is. Duidelijke grenzen stellen, samen afspraken maken en het groepsproces bewust begeleiden. Ik stelde voor met Klasse(n)Pad te gaan starten en samen met de groep te gaan bouwen aan vertrouwen.
Zijn gezicht klaarde op. ‘Ja! Dat ga ik doen. We beginnen gewoon opnieuw!’
Dat is leiderschap: zien wat er nodig is, de regie pakken en samen bouwen aan een stevige, veilige groep.
Afgelopen week organiseerden we een avond voor de ouders. We vertelden over de aanpak en welke kleine stapjes we bij de groep zagen. Een aantal ouders bevestigden dat de kinderen weer met meer plezier en vertrouwen naar school gaan. En dat binnen een paar weken nadat we gestart zijn! Wauw! Wat ben ik trots op deze leerkracht…. én de groep!
Wil jij ook opnieuw beginnen?
Download dan mijn e-book en ontdek hoe je in no-time verbinding in je klas krijgt én duidelijke kaders kunt stellen, zodat je fijn verder kunt werken.
