Het laatste blog voor de zomervakantie. En dan rust? Nee! Mijn hoofd maakt overuren!

Waar mijn hoofd ook overuren over maakt, is of ik op de goede weg ben met mijn ‘Hoe-dan-boek:
Van onrust naar rust: ‘Hoe je van je klas een groep maakt’.

Dat wordt toch (denk…,denk…, denk ik…) de titel. En dan de vraag (denk…denk…denk) ben ik wel op de goede weg met schrijven? Dus.. bedacht ik vanmorgen: Ik maak er een blog van! Niet van het denken, maar van een gedeelte van hoofdstuk 1. Ben heel benieuwd wat je ervan vindt! Laat gerust een reactie achter. Ben blij met alle feedback. Daar help je mij enorm mee!

Hoe herken ik het specifieke gedrag dat hoort bij elke fase van groepsvorming?

Je staat er vast niet elke dag bij stil. Maar vanaf dat je geboren wordt, breng je een groot deel van je tijd in groepsverband door. Als leerkracht heb je elke dag weer te maken met een groep. Op school leren kinderen om te groeien en te leven in een groepsverband. Vaak ben je je niet bewust dat jouw groep ook sámen een ontwikkeling doormaakt, doordat ze door verschillende fasen heengaan. In dit hoofdstuk krijg je inzicht in welke fasen de groep doorloopt. Zodat je het specifieke gedrag in de klas gaat herkennen en je erop in kunt spelen in jouw groep.

Wat is eigenlijk een groep?
Je zou denken, overal waar mensen bij elkaar komen is er sprake van een groep. Bijvoorbeeld een festival, de rij bij de plaatselijke bakker, mensen die staan te wachten op het perron om de trein te nemen. Maar nee, dat is geen groep.

Alblas en Vos (2017) schrijven in hun boek Groepsdynamica dat er sprake is van een groep als aan de volgende kenmerken wordt voldaan:

• Interactie: Er moet regelmatig interactie tussen twee of meer personen zijn.
• Identiteit: De personen die met elkaar omgaan, moeten het gevoel hebben een groep te zijn.
• Doelen: Er moeten gemeenschappelijke doelen zijn.
• Afhankelijkheid: De personen hebben elkaar nodig om de gemeenschappelijke doelen te bereiken.

Fasen van groepsvorming

Nu je weet wat een groep is, kun je ook op een andere manier naar de groep kijken.
Namelijk door te kijken in welke fase van groepsvorming de groep zich bevindt. Waarom dit handig is? Het verklaart vaak het gedrag wat je ziet in een groep. Of, wat je soms als leerkracht voelt, maar je er de vinger niet op kunt leggen. Een voorbeeld: aan het einde van het schooljaar mailt een leerkracht mij het volgende:

Met de kennis van de fasen van groepsvorming is het veel makkelijker te begrijpen waarom de groep in het voorbeeld dit gedrag vertoont. Of eigenlijk; dan weet je als leerkracht meteen in welke fase de groep zich bevindt en kun je ernaar handelen. Dan wordt het van je klas een groep maken echt een stuk makkelijker!

Verschillende theorieën

Wanneer je de literatuur erop naslaat, kom je verschillende theorieën over groepsvorming tegen. De een wetenschappelijk onderbouwd zoals Wheelan (2005). Of het veel gebruikte model van Tuckman (1965) die de theorie gebruikte om naar groepen te kunnen kijken. Om het niet te ingewikkeld te maken, heb ik een combinatie van die twee gemaakt. De voorfase wordt namelijk vaak vergeten, maar is volgens mij wel heel belangrijk om je bewust te laten worden van wat je ziet in jouw groep. Om jou inzicht te geven in de verschillende fasen van groepsvorming en het bijbehorende gedrag, volgt nu een stukje theorie. Beantwoord bij elke fase de bijbehorende vraag. Dit helpt je om het gedrag dat je observeert te herkennen en te koppelen aan een specifieke fase.

De verschillende fasen van groepsvorming

1. Voorfase
Dit is de fase waarin jij je het eerste beeld van de groep vormt. Dit is bijvoorbeeld bij de aanmelding van het kind op school of de overdracht die jij van de vorige leerkracht gekregen hebt. Door alle informatie die je krijgt, zowel mondeling als op papier, vorm jij je een beeld van de groep. Onbewust krijg je dan al snel het gevoel van ‘Dit wordt een super jaar’ of ‘Oef, dat wordt hard werken’.
Het is goed om je er bewust van te zijn dat het beeld wat je vormt, vanaf dag één al meespeelt in hoe jij start met jouw groep. Bijvoorbeeld: als jouw groep bekend staat als ‘een moeilijke groep’ zul je heel anders starten dan wanneer je van jouw collega doorgekregen hebt dat het een heerlijke groep is om mee te werken. Om een goede start met de groep te maken is het zoeken naar balans tussen ‘genoeg informatie’ en ‘een frisse start’ dus jouw uitdaging.

2. Forming
Week 1-2 van het schooljaar.
Dit is de fase waarin de groep kennismaakt met elkaar en met jou als leerkracht. Zowel de kinderen als jij kijken de kat uit de boom. Je herkent het vast wel dat je de eerste dagen tegen jouw collega’s zegt: ‘Nou, ik heb dit jaar een lekker clubje! Zo rustig’. Dat is schijnbare rust. Want ondertussen speelt er vanalles in de hoofden van de kinderen:

• Wie zit er dit jaar allemaal bij mij in de klas?
• Met wie zou ik dit jaar graag spelen en werken?
• Wat zou er wel en niet mogen van deze juf of meester?
• Zijn mijn vriendjes, mijn vriendjes nog?

 Maar ook jouw hoofd maakt waarschijnlijk overuren:

• Hoe zorg ik ervoor dat ik zo snel mogelijk alle namen van de kinderen ken?
• Wie moet ik vanaf dag één extra in de gaten houden?
• Hoe zorg ik zo snel mogelijk voor een fijne sfeer in de groep?
• Wat zouden de kinderen van mij vinden?