Toen ik zelf nog voor de klas stond waren die laatste weken voor mij altijd vreselijk. Ik moest namelijk afscheid gaan nemen van ‘mijn kinderen’, want zo voelde dat. Ook al was het soms een jaar waarin echt niet alles op rolletjes liep, steevast sloot ik op de laatste schooldag als de kinderen weg waren de deur van mijn lokaal en waren de zakdoekjes niet aan te slepen. Dat was het dan. Weer een groep naar een hoger plan gebracht, kinderen in ontwikkeling gezet en hun rugzak gevuld voor het leven. Laatst feliciteerde ik een ouder met het slagen van haar dochter. Daarop kreeg ik de reactie: ‘Met dank aan jou ook hè!’ Prachtig.
Als ik op die jaren terugkijk met de kennis van nu, had ik het mezelf misschien wel makkelijker kunnen maken met het afscheid nemen. Had ik sommige patronen in de laatste weken beter kunnen plaatsen; het was tijd voor Adjourning, tijd voor afscheid.
Wat had ik dan kunnen merken?
In deze fase van het schooljaar beseft eigenlijk iedereen, kinderen en leerkrachten, dat de tijd van ‘samen één groep’ zijn steeds korter wordt. Meestal blijft de groep wel bij elkaar, maar er zijn ook kinderen die verhuizen, naar een andere groep gaan of dat groepen opgesplitst of samengevoegd gaan worden. De huidige samenstelling gaat dus veranderen. Sowieso krijgt de groep vaak te maken met een andere leerkracht, dus als er qua samenstelling niks verandert, dan is het wisselen van leerkracht de factor die bepaalt dat er toch een soort van spanning in de groep ontstaat.
Spanning in de groep
Voor sommige kinderen kan dit een meer dan gezonde spanning met zich meebrengen, want; hoe zal het zijn in die nieuwe klas met die nieuwe juf of meester? Zou het net zo’n fijn jaar worden als afgelopen jaar? Of… zal het een beter jaar worden dan afgelopen jaar? Wat zal er allemaal anders zijn? De spanning zorgt ervoor dat er meer negatief gedrag in de groep merkbaar kan zijn. Kinderen kunnen soms minder van elkaar hebben, gaan vitten op elkaar, er zijn meer conflicten en sommigen lijken de groepsafspraken helemaal vergeten te zijn. Sommige kinderen, en soms ook ouders, gaan meer mopperen. Als leerkracht kun je in deze fase ook soms gaan twijfelen aan jezelf. Heb je het dan allemaal zó verkeerd gezien? De groep die zo hecht leek te zijn, lijkt in groepjes uit elkaar te vallen.
De functie van mopperen
Mopperen en conflicten hebben in deze fase een functie; ze maken het afscheid makkelijker. Het is makkelijker om jezelf wijs te maken dat het toch allemaal niet leuk was, het geen leuke groep was, en de leerkracht eigenlijk ook niet deugde.
Klitten
Wat ook kan, is dat kinderen elkaar veel meer op gaan zoeken dan voorheen. Ze meer gaan ‘klitten’. Soms zie je dat groepen die het hele jaar een soort van ‘los-zand-groep’ leken in die laatste weken juist veel meer samen willen doen. Kinderen gaan elkaar in de klas en ook na schooltijd veel meer opzoeken. Ze gaan meer samen ondernemen en willen het liefst de hele dag alles samen doen.
Begeleid groepsproces
Vanuit Klasse(n)Kracht® spreken we altijd van een ‘begeleid groepsproces’. Er gaat altijd veel aandacht uit naar die eerste periode, maar vergeet ook zeker die laatste periode niet! Het is belangrijk om samen met de groep terug te kijken op het schooljaar. Is jullie missie geslaagd? Wat waren de hoogtepunten? En waren er ook dieptepunten? Emoties en gevoelens horen erbij en het is goed om ze tijdens deze periode ook te zién en een plek te geven.
Rituelen
Een hulpmiddel om deze gevoelens, emoties, spanningen een plek te geven is het ontwikkelen van rituelen in de groep. Een ritueel heeft een aantal kenmerken:
- Het bestaat uit een vast patroon.
- Het zijn woorden, daden en symbolen.
- Je gebruikt het bij belangrijke momenten in je leven.
- Het geeft aan wat belangrijk is.
- Het versterkt het groepsgevoel.
- Het maakt mensen weer sterk.
Rituelen Adjourningsfase
Een afscheidsvergadering
Ga met de groep in gesprek over deze periode. Benoem neutraal wat je ziet en hoort en laat de kinderen ook vooral merken dat ‘vitten en klitten’ bij deze fase horen. Probeer met de kinderen ook te bespreken wat er nodig is om ook deze periode fijn te laten verlopen. Kijk eens terug op de groepsmissie. Wat hebben jullie samen in deze periode nodig?
Jaarboek
Maak samen met de groep een jaarboek waarin je herinneringen van het afgelopen jaar deelt. Het kunnen hoogtepunten zijn, maar ook dieptepunten of moeilijke momenten. Dit kan met foto’s, tekeningen, teksten. Laat ieder zijn of haar talent gebruiken.
Film van de groep
Ben je een leerkracht die heel ICT-vaardig is, maak dan samen met je groep een film. Het kan in een soort van interview zijn, waarin kinderen wat over zichzelf vertellen. Of je kunt situaties terug laten komen door ze uit te laten spelen. Zo heeft iedereen een mooie, beeldende herinnering aan het afgelopen schooljaar.
Brief aan de nieuwe leerkracht
Voor sommige kinderen kan het de spanning wat wegnemen als ze weten dat de nieuwe leerkracht al iets over henzelf weet. Kinderen kunnen een brief schrijven aan de nieuwe leerkracht, waarin ze het belangrijkste over zichzelf kenbaar kunen maken en alvast kunnen delen.
Slotactiviteit
Zelf vond ik een slotactiviteit op de laatste dag altijd erg fijn. Dan was het geen rommeldag of filmdag en had je het ook gezellig met elkaar. Ik organiseerde meestal een afscheidspicknick. Alle kinderen namen vijf kleine hapjes mee en we gingen naar het park of speeltuintje in de buurt. De ouders mochten daar ook bij aanwezig zijn, zodat je van iedereen even rustig afscheid kon nemen.
Hoe geef jij deze fase vorm? Wat vind jij belangrijk?
Laat het me weten. Ik wens je vooral veel plezier toe en… geniet!
