Ah, eindelijk weer even lente, een tijd van bloeiende bloesem en dieren met lentekriebels. Afgelopen woensdag leek het wel ‘dierendag’. Eerst was ik getuige van een schattig schouwspel van een eenden-paar en tien kleine donsjes die hun eigen weg gingen en de ouders geen ‘regie op de groep’ hadden.
Later twee kuddes paarden die de onderlinge strijd aangingen. De leider was duidelijk niet gediend van vier ‘indringers’ en hield ze flink op afstand. Steeds zodra het viertal, wat verstoten leek, dichterbij probeerde te komen galoppeerde hij erop af; steigerend en bijtend joeg hij ze weg. Totdat ze ver genoeg van zijn eigen kudde waren. Maar toch… hij bleef het viertal in de gaten houden en het viertal hem. Ik vond het fascinerend om te zien hoe die ‘groepsvorming’ werkte.
Groep gaat eigen weg
Het tafereel deed me denken aan groepen waarin kinderen soms buitengesloten worden en de groep daarin hun eigen weg gaat, simpelweg omdat er te weinig zicht is op wat er gaande is.
Toevallig had ik de dag ervoor samen met een leerkracht een gymles geobserveerd, waarin enkele kinderen ook op afstand werden gehouden. Steeds als ze aan de beurt waren, werd er stiekem voorgedrongen of een grapje uitgehaald. De grapjes leken leuk, maar als je goed observeerde zag je dat het een soort van patroon was. Het herhaalde zich de hele gymles.
Gedrag is een vak
Het leiden van een groep is soms echt een uitdaging. Als leerkracht moet je balanceren tussen pedagogiek en didactiek. Toch ben ik ervan overtuigd dat wanneer het pedagogisch klimaat op orde is en je écht zicht hebt op de groep, je daar tijdens de lessen de vruchten van plukt.
Machielsen en van der Sar (2016) omschrijven het mooi in het boek ‘Gedrag is een vak’:
Kinderen zijn pas in staat om te leren en zichzelf te ontwikkelen als ze zich in een groep veilig voelen. Om zich veilig te voelen, moet er in ieder geval voldaan worden aan de drie psychologische basisbehoeften:
-Relatie (ik doe ertoe)
-Competentie (ik kan het)
– Autonomie (ik kan het zelf)
Met een veilig pedagogisch klimaat creëer je rust in je groep. En wanneer er rust is, kom je ook aan een goede instructie toe en hebben de kinderen de gelegenheid om in alle rust de instructie te verwerken.
Hoe krijg ik zicht op de groep?
Hier drie waardevolle tips:
Zicht op de groep door observeren
Als eerste: observeren. Maar observeren op zich is ook een kunst. Want, waar kijk je dan naar? Observeren is eigenlijk niks anders dan waarnemen, maar dan waarnemen plús. Waarnemen wat je ziet en wat je hoort. Zonder oordeel. Gewoon omdat je nieuwsgierig bent naar wat er in een groep gebeurt. Dat lijkt heel makkelijk. Laatst, tijdens een evaluatie van een traject vroeg één van de leerkrachten mij: Hoe doe jij dat toch? Jij hebt binnen no-time gezien wat er in de groep speelt en gebeurt en kunt het dan ook nog precies aan ons terugkoppelen. Ook dat wat wij niet zien. Voor mij is het soms ook wel makkelijker. Ik heb de bagage van de groep niet bij me. Ik ken de kinderen niet, dus kan heel blanco kijken. En tegelijkertijd betrap ik mezelf er ook wel eens op om niet te gaan interpreteren. Ik ondervang dat door tijdens de nabespreking vooral veel vragen te stellen. Ik benoem dan het gedrag wat ik heb waargenomen, neutraal. En laat de leerkracht verwoorden wat dat gedrag betekent. Vaak komt vervolgens mijn vraag: Of zou het ook iets anders kunnen zijn? Dat is vaak het kantelpunt. Dan wordt er vanuit een ander perspectief naar de situatie gekeken.
Zicht op de groep door gesprekken met kinderen
Gesprekken met kinderen zijn waardevol. Ze geven inzicht in wat er leeft binnen de groep. Neutraliteit is hierbij essentieel. Het “Weerbericht” is een handig hulpmiddel (Kramer, 2014). Je geeft met een Weerbericht op neutrale wijze weer welk gedrag je waarneemt of wat je een kind of de groep steeds weer ziet doen. Dit doe je zonder mening, analyse, goed- of afkeuring. Je oordeelt niet. Je geeft terug wat je ziet en wat je hoort, niet meer en niet minder. Gebruik daarbij ook woorden die je een kind of de groep hoort zeggen. Laat dus jouw eigen interpretaties of analyses even achterwege, maar richt je op dat wat je gezien en gehoord hebt. Bijvoorbeeld: ‘Als ik met een instructie wil beginnen, lopen er kinderen naar de wc.’ ‘Het is al drie keer voorgekomen dat iemand het antwoord wilde geven, maar een ander al de vraag beantwoordde.’
Zicht op de groep door gegevens te verzamelen
Vaak zijn er in een groep meer gegevens voorradig dan je denkt. Zelf vind ik het sociogram uittekenen vanuit een sociomatrix een fantastisch middel om de groep in kaart te brengen. Je hebt dan meteen goed zicht op de groep en de onderlinge verhoudingen, mits je het niet alleen bij tekenen houdt. Het gaat ook om het interpreteren van het sociogram: dat wat ik zie, wat zegt dit mij? Zijn er kliekjes? Wie wordt er buitengesloten? Herken ik de rollen in de groep? Speelt er een bepaald thema in deze groep? En vervolgens: wat kan de leerkracht doen om dit proces te beïnvloeden? Het maakt het nog krachtiger wanneer je de gegevens van bijvoorbeeld ZIEN of een sociaal-emotionele vragenlijst ernaast legt. Klopt het beeld dan wat je hebt? Waar is er nog werk aan de winkel?
Wil je jouw kudde ook bij elkaar houden?
Vind je het lastig om zicht op jouw groep te krijgen? Of zou je wel eens met een “buitenstaander” naar de groep willen kijken? Neem dan contact met me op. Samen kunnen we de groep bekijken en ontdekken hoe we van de groep nóg meer een hechte eenheid kunnen maken.
