Je herkent het vast wel. Je vertelt aan de groep wat je gaat doen en een aantal kinderen gaat in de weerstand. Of nog erger; de hele groep!
Vorige week had ik een observatie in een groep waarbij ik het zag gebeuren. De groep had hard gewerkt aan spelling. Ze waren geconcentreerd bezig geweest, de betrokkenheid was prima. Het was een intensieve les geweest met een lastige spellingscategorie. Na de zelfstandige verwerking, waarbij het stil moest zijn in de groep, was het tijd om op te ruimen en door te gaan naar het volgende onderdeel van het dagprogramma.
Op het moment dat de leerkracht zegt: ‘Pak je werkboek van de Kanjertraining’. Zie ik de hele groep zuchten, steunen en achterover gaan hangen. Blikken gaan over en weer tussen kinderen.
Om mij heen hoor ik:
‘Ah.. niet eerst even een spelletje… (zucht)?’
‘Kanjer?…. saai!’
‘Hier heb ik dus echt géén zin in’.
‘Juf! We zouden toch even naar buiten gaan?!’ ‘Ja, straks, als we klaar zijn met Kanjer’.
Moeizaam: van knikkers tot potloden
Je kunt wel een beetje raden hoe de les ging: moeizaam. Er werd gerommeld in laatjes. De een was met de knikkerzak in het laatje bezig, de ander met potloden en pennen. Sommige bladeren in het werkboek en kleuren wat. Eén jongen blijft zeker 5 minuten zoeken naar het werkboek in zijn laatje. En het bordje waarop kinderen aan moeten geven wie er naar het toilet is, is druk bezet. De leerkracht doorloopt de vragen en het zijn steeds dezelfde kinderen die met het antwoord komen. Soms wordt er ook een antwoord gegeven wat helemaal niet met de les te maken heeft. Kinderen reageren op een stiekeme manier zachtjes naar elkaar.
De groep had duidelijk andere verwachtingen van deze middag en duikt de Sabotagelijn op.
De Sabotagelijn
Wat is nu precies die Sabotagelijn?
Myrna Lewis (Deep Democracy) beschrijft de Sabotagelijn als een proces met verschillende fasen waarin conflicten en weerstand binnen een groep zich ontwikkelen. De Sabotagelijn beschrijft gedrag wat we zien wanneer mensen het gevoel hebben niet gehoord en gezien te worden of genegeerd te worden. Het is een soort diagnose-instrument voor het signaleren van issues die ‘in de onderstroom’ zitten en grote breuklijnen in een groep kunnen veroorzaken.
Wij mensen hebben allemaal ons eigen ‘favoriete’ sabotagegedrag ontwikkeld. Je zou kunnen zeggen het gaat van bedekt openlijk en van een beetje erg naar erg.
In de beginfase van de Sabotagelijn worden conflicten en weerstand binnen de groep nog niet openlijk geuit. Kinderen kunnen hun frustraties, ongenoegen of meningsverschillen verbergen achter een façade van normaal gedrag. Ze kunnen bijvoorbeeld hun ontevredenheid verbergen door vriendelijk te glimlachen, maar ondertussen innerlijk gefrustreerd zijn. Of door lijntjes naar elkaar uit te gooien met blikken.
Bijvoorbeeld: Tijdens een groepsactiviteit in de klas glimlachen en knikken enkele leerlingen terwijl ze eigenlijk gefrustreerd zijn omdat ze het niet eens zijn met de gekozen aanpak van hun groepje of de leerkracht.
Vervolgens komt de Sabotagelijn meer in zicht:
Grapjes
In deze fase beginnen conflicten en weerstand subtiel aan de oppervlakte te komen in de vorm van grappen, plaagstoten of licht sarcastische opmerkingen. Kinderen proberen hun ongenoegen te uiten op een luchtige manier, maar de onderliggende spanning is voelbaar.
Voorbeeld: Tijdens een groepsactiviteit maken enkele leerlingen sarcastische opmerkingen over de bijdrage van een klasgenootje, wat leidt tot een gespannen sfeer en een gevoel van ongemak binnen de groep.
Sarcastische grapjes
Naarmate de conflicten en weerstand toenemen, worden de grapjes steeds sarcastischer en scherper van toon. Kinderen gebruiken humor als een manier om hun ongenoegen te uiten, maar de onderliggende spanning neemt toe.
Voorbeeld: Tijdens een groepsactiviteit maken enkele leerlingen scherpe en sarcastische opmerkingen over de bijdrage van een klasgenootje, wat leidt tot een gevoel van ongemak en irritatie binnen de groep.
Excuses en smoesjes
Excuses en Smoesjes: In deze fase beginnen kinderen excuses te verzinnen om zich te distantiëren van de groep of de activiteit. Ze kunnen bijvoorbeeld zeggen dat ze hoofdpijn hebben of dat ze zich niet lekker voelen om onder de activiteit uit te komen.
Voorbeeld: Wanneer de leerkracht wil beginnen met de instructie, vragen kinderen of ze naar de wc mogen omdat ze ‘echt niet meer op kunnen houden’.
Roddelen
Kinderen gaan roddelen over andere kinderen, waardoor de onderlinge relaties en samenwerking verder worden geschaad.
Voorbeeld: Kinderen verspreiden roddels over een klasgenoot en trekken zijn of haar competentie in twijfel, waardoor er wantrouwen ontstaat binnen de groep.
Slechte / gestopte communicatie
Communicatie binnen de groep verslechtert of stopt helemaal, waardoor misverstanden en miscommunicatie ontstaan.
Voorbeeld: Kinderen stoppen met het praten over een onderwerp of over een opdracht. Waardoor er verwarring ontstaat over wie wat moet doen en de opdracht niet klaar of niet af komt.
Vertragen
Kinderen vertragen de voortgang van de activiteit door taken uit te stellen of niet op tijd te voltooien.
Voorbeeld: Kinderen stellen het inleveren van de weektaak keer op keer uit, waardoor de afspraak ‘aan het einde van de week is alles klaar’ in gevaar komt.
Opzettelijk tegenwerken
Kinderen saboteren actief de voortgang van de activiteit door bewust tegen te werken of de inspanningen van anderen te ondermijnen.
Voorbeeld: Een kind raakt bewust en expres zijn werkboek kwijt om zo het werk niet te hoeven (kunnen) maken.
Staken
Kinderen weigeren om verder deel te nemen aan de activiteit of weigeren samen te werken met de groep.
Voorbeeld: Een groepje kinderen weigert om nog langer aan een opdracht te werken en weigert samen te komen om tot een oplossing te komen.
Oorlog / vertrek / terugtrekken
De situatie escaleert tot een punt waarop kinderen openlijk vijandigheid tonen of ervoor kiezen om de groep te verlaten.
Voorbeeld: Een ernstig conflict tussen groepsleden leidt ertoe dat een of meerdere kinderen besluiten om de groep definitief te verlaten, waardoor de samenwerking wordt verstoord.
En dan?
Door de verschillende fasen van de Sabotagelijn te herkennen, kun je als leerkracht proactief ingrijpen om conflicten te de-escaleren, de harmonie binnen de groep te herstellen en een veilige leeromgeving te bevorderen waarin alle kinderen zich gehoord en gerespecteerd voelen.
Hoe grijp je in?
Door sabotagegedrag te herkennen en aan de groep terug te geven wat je waarneemt.
‘Ik zie dat, op het moment dat ik instructie wil geven, er steeds kinderen vragen of ze naar de wc mogen. Vertel eens… wat is er aan de hand?’
Door deze vraag te stellen, breng je het groepsonbewuste naar boven (het groepsbewuste) en maak je het probleem bespreekbaar.
Welk sabotagedrag zie jij terug in jouw groep?Wat zie je dan aan concreet gedrag? En hoe haal jij dat wat onder water zit naar boven?
