Heb je mijn vorige blog gelezen? Dat ging over boosheid in de groep. Ik schreef over individuele kinderen die bij het minste of geringste wat er in de klas gebeurde, of wanneer de leerkracht iets zei, boos werden. Kortom: boos gedrag in de klas. Ik eindigde mijn blog met het kijken naar de ‘rol’ van boosheid in de klas. Om het eens vanuit roltheorie van Mindell te bekijken en zo het tij te gaan keren in de ‘boze’ groep.
Boosheid in de klas is lastig. Het kan de sfeer verstoren, kinderen komen minder tot leren, het geeft een onveilig gevoel en de groepsdynamiek wordt er ook niet postiever van. Maar wat als we boosheid niet alleen zien als een probleem, maar als een signaal dat er diepere dynamieken aan het werk zijn in de onderstroom, in het onderwaterprogramma van de groep? Arnold Mindell geeft met zijn roltheorie een handvat om boosheid in de klas te begrijpen en om te buigen.
De Roltheorie van Arnold Mindell
Mindell’s roltheorie stelt dat alle gedrag, inclusief boosheid, kan worden gezien als het spelen van een rol in een groter systeem. Dat betekent dat je dus niet alleen naar het individu kijkt, maar maar naar de interacties en dynamieken tussen individuen en groepen. Boosheid is dan dus niet iets van een kind alleen, maar de boosheid zit in de groep. Boosheid is dan een rol in de groep.
‘Rollen zweven als het ware als magneetjes door de groep en telkens is er iemand anders die zicht tot de rol aangetrokken voelt, deze ‘tot zich neemt’ en zich ermee identificeert’. (Kramer, 2014)
Wanneer we boosheid zien als een rol, verschuift onze focus van het individuele kind dat boos is naar het grotere systeem (de klas) waarin deze boosheid tot uiting komt. Wanneer je goed observeert en kijkt wat er gebeurt, zul je merken dat boosheid bijvoorbeeld optreedt als reactie op onrechtvaardigheid; ‘Het is niet eerlijk dat hij wel en ik niet…..’. Of gebrek aan erkenning; ‘Ik word niet gezien door de juf’. Of als een manier om macht uit te oefenen; ‘Als ik boos ben, dan krijg ik wat ik wil.’
Het is belangrijk om te begrijpen dat het boze kind niet alleen ‘boos’ is, maar ook een rol speelt die geworteld is in de dynamiek en de onderstroom van de groep.
Oorzaken van boosheid in de groep
Emotionele onrust
Boosheid kan een uiting zijn van emotionele bij een kind. Sommige kinderen hebben moeite met emotie-regulatie en boosheid is dan de manier waarop de innerlijke spanning tot uiting komt.
Reactie op onrechtvaardigheid
Soms ervaren kinderen boosheid als reactie op wat zij als onrechtvaardigheid beschouwen. Het kan zijn dat ze het gevoel hebben dat ze niet eerlijk behandeld worden door hun klasgenoten of de leerkracht.
Onzekerheid of angst
Achter boosheid kan ook onzekerheid of angst schuilen. Kinderen kunnen boos worden als een verdedigingsmechanisme om zichzelf te beschermen tegen gevoelens van kwetsbaarheid.
Gebrek aan vaardigheden in emotie-regulatie
Sommige kinderen hebben misschien nog niet de vaardigheden ontwikkeld om hun emoties op een handige manier te uiten of te reguleren. Boosheid kan dan een manier zijn waarop ze proberen om te gaan met stressvolle situaties.
Aandacht of erkenning zoeken
Voor sommige kinderen kan boosheid een manier zijn om aandacht te vragen of erkenning te krijgen, vooral als ze het gevoel hebben dat ze genegeerd worden in de klas of thuis.
Verborgen onderliggende problemen
Soms kan boosheid een symptoom zijn van dieperliggende problemen, zoals traumatische ervaringen, problemen thuis, of emotionele onbalans die verder gaat dan de klas.
Het ontdekken van de diepere dynamieken
Volgens de roltheorie is boosheid vaak een signaal van onderliggende problemen binnen de groep. Misschien voelen sommige kinderen zich buitengesloten, voelen anderen zich onbegrepen, of ervaren ze een gevoel van onmacht in de klas. Door boosheid te zien als een uitdrukking van onrust in de onderstroom, kun je als leerkracht samen met de groep beginnen te ontdekken wat er werkelijk speelt en hoe dit kan worden aangepakt.
Het ombuigen van boosheid in de klas begint met bewustwording en het gesprek erover. Je kunt de boze kinderen in een 1-op-1 gesprek vragen om hun gevoelens te uiten en zo te onderzoeken wat er écht aan de hand is. Helpend hierbij kan zijn om gebruik te maken van emotie-kaartjes of dat wat het kind ervaart uit te tekenen m.b.v. Teken Je Gesprek. Toon vooral begrip, blijf neutraal in het gesprek en creëer een veilige ruimte om tot een open gesprek te komen. Een gesprek over de boosheid van het kind vraagt veel geduld, begrip en de bereidheid om écht naar elkaar te luisteren.
Rood en groen
Een cruciaal aspect van de roltheorie van Mindell is het idee van empowerment; het bewustwordingsproces om de eigen kracht te vinden en die te activeren. Dit betekent dus in plaats van boosheid te onderdrukken of te veroordelen, worden kinderen aangemoedigd om hun stem te gebruiken en actief deel te nemen om tot een oplossing te komen. Wanneer je met de groep in gesprek gaat, zou het werken met een rood en groen vel een mooi middel kunnen zijn om kinderen uit te nodigen samen met de leerkracht in gesprek te gaan. Op het groene vel noteer je, samen met de kinderen, waar ze niet boos om zijn of boos van worden. Op het rode vel noteer je waarvan wel. Door vervolgens samen te onderzoeken wat ervoor nodig is om van rood naar groen te komen; naar de oplossing om de boosheid de klas uit te krijgen. Door de dag heen kun je het rode en groene blad gebruiken om de boosheid om te buigen naar iets positiefs.
Positief en complimenten
Ook door positief gedrag te erkennen en te belonen, kun je boosheid in de groep ombuigen. Geef complimenten wanneer kinderen op een rustige en goede manier met boosheid omgaan. Positief bekrachtigen en versterken stimuleert namelijk gewenst gedrag.
