Groepsdruk is iets waar kinderen al op jonge leeftijd mee te maken kunnen krijgen. Het kan zowel positieve als negatieve kanten hebben, en het is belangrijk dat je als leerkracht weet hoe je groepsdruk kunt herkennen en aanpakken. Zelfs in kleutergroepen is groepsdruk soms al zichtbaar. Meisjes die persé een roze trui aan moeten doen bijvoorbeeld, anders mag je niet meespelen in de huishoek.
Is dat echt waar?! Ja…. Ik heb het ooit meegemaakt toen ik zelf nog voor de klas stond. Een moeder kwam ’s ochtends naar mij toe en vroeg: ‘Nicole, wat is dat toch met die roze truien in de klas?’ Ik begreep niet wat ze bedoelde. Maar toen ik doorvroeg bleek dat er onder de meisjes (van 4 jaar!) al groepsdruk heerste. Je moest blijkbaar een roze trui hebben, dan werd je gekozen om mee te mogen spelen in de huishoek. Anders niet.
En die moeder had toevallig een bloedhekel aan roze. Dus kocht ze ook absoluut geen roze trui voor haar dochter. Waardoor ze bijna nooit werd gekozen om mee te spelen in de huishoek.
Wat is groepsdruk en hoe zie je het terug in de groep?
Groepsdruk betekent dat kinderen zich door hun klasgenootjes gedwongen voelen om zich op een bepaalde manier te gedragen. Dit kan bijvoorbeeld gaan om de kleding die ze dragen, de hobby’s die ze kiezen of zelfs het meedoen aan pestgedrag om er maar bij te horen. Ook zit het soms in materialistische dingen: Je moet een Air-Up fles hebben, kneedgum of…. zoals ik laatst zag op een school, een bepaalde fiets.
Op de basisschool zie je groepsdruk vaak terug in roddelen, anderen buitensluiten of in gedragingen die kinderen normaal niet zouden vertonen. Vaak doen ze dit uit angst om zelf buitengesloten te worden of om goedkeuring van de groep te krijgen.
Vormen van groepsdruk
Groepsdruk, ook wel sociale druk, kan verschillende vormen aannemen, en is afhankelijk van de context en aard van de groep:
Expliciete Groepsdruk: Dit is de meest voor de hand liggende vorm, waarbij kinderen iemand een klasgenoot direct aansporen of dwingen om iets te doen. Bijvoorbeeld: ‘Jij moet ook een Air-Up fles kopen, anders mag je niet meer met ons spel meedoen tijdens de pauze.’ Kinderen kunnen bedreigt of uitgelachen worden als ze dit niet doen.
Impliciete Groepsdruk: Deze vorm is subtieler en komt voort uit de impliciete verwachtingen van de groep. Dit kan gebeuren zonder expliciete verzoeken, maar door het observeren van het gedrag en de keuzes van andere groepsleden. Bijvoorbeeld, als iedereen in een klas bepaalde merkkleding draagt, kan iemand zich verplicht voelen om zich op dezelfde manier te kleden om erbij te horen.
Positieve Groepsdruk: Dit herken je in een groep wanneer de groep iemand aanmoedigt om positief gedrag te vertonen. Bijvoorbeeld kinderen die elkaar aansporen om goede punten te halen of aanmoedigen tijdens de gymles.
Negatieve Groepsdruk: Wanneer de groep iemand aanspoort om negatief of schadelijk gedrag te vertonen. Bijvoorbeeld, het pesten van een klasgenoot, dingen stelen, of het overschrijden van grenzen.
Hoe kun je als leerkracht groepsdruk herkennen?
Het herkennen van groepsdruk begint met goed opletten. Let bijvoorbeeld op:
Veranderingen in Gedrag
Kinderen die onder groepsdruk staan, kunnen ineens anders gaan doen. Ze worden bijvoorbeeld stiller of doen juist heel overdreven mee met de groep.
Sociale Dynamieken
Kijk goed naar hoe de kinderen met elkaar omgaan. Wie zijn de leiders? Wie passen zich altijd aan? Wie worden vaak buitengesloten of belachelijk gemaakt? Het sociogram is een uitstekend hulpmiddel om dit te onderzoeken. Door het sociogram écht te analyseren en interpreteren, worden de kenmerken van groepsdruk zichtbaar. Lees hiervoor ook mijn andere blog: Sociogram, een klus?
Fysieke en emotionele tekenen
Let op tekenen van stress zoals buikpijn, hoofdpijn of duidelijke veranderingen in humeur en prestaties.
Hoe kun je groepsdruk aanpakken?
Creëer een open en veilige sfeer:
Zorg ervoor dat kinderen zich veilig voelen om hun zorgen te delen. Dit kan door regelmatig een groepsgesprek en één-op-één gesprekken te houden. Veel scholen maken gebruik van leerling vragenlijsten m.b.t. welbevinden. Wanneer daar opvallende dingen uitkomen, is het ook goed om n.a.v. die lijsten met individuele kinderen in gesprek te gaan. Een wat eenvoudiger, maar ook heel helpend (!) middel is de thermometer van Klasse(n)Kracht: https://klassenkracht.nl/downloads/
Benadruk positief gedrag:
Maak afspraken in de klas positief. In plaats van te zeggen wat niet mag, benadruk wat wel gewenst gedrag is. Bijvoorbeeld, zeg: “We lopen rustig door de gang” in plaats van “Niet rennen in de gang”. Gebruik beloningssystemen om positief gedrag te versterken. Stel kleine doelen en vier successen samen met de klas.
Help in het oefenen in sociale vaardigheden:
Help kinderen om assertiever te worden en hun eigen keuzes te maken. Activiteiten rondom het inzicht geven in groepsdruk en wat er in een groep gebeurt, kunnen hierbij helpen. Zo leren kinderen hoe ze met groepsdruk om kunnen gaan.
Werk samen met ouders:
Betrek ouders bij het herkennen van groepsdruk en geef ze tips over hoe zij hun kinderen thuis kunnen ondersteunen. Organiseer een ouderavond om de gezamenlijke aanpak te bespreken.
Werk vanuit een positieve groepsmissie:
Creëer samen met de kinderen een groepsmissie die het hele schooljaar wordt nageleefd. Bespreek hoe een fijne groep eruitziet en maak dit concreet voor iedereen.
Welke activiteiten kun je inzetten?
Rollenspellen
Wat is het?
Bij rollenspellen spelen kinderen verschillende scenario’s na waarin groepsdruk een rol speelt. Denk aan situaties zoals mee willen doen met pesten, kledingkeuzes maken, of gedragsregels volgen.
Hoe werkt het?
– Verdeel de klas in kleine groepjes.
– Geef elk groepje een situatie waarin groepsdruk voorkomt.
– Laat de kinderen het scenario spelen en bespreek daarna wat er gebeurde, hoe ze zich voelden, en welke keuzes ze maakten.
Waarom werkt het?
Rollenspellen helpen kinderen om in een veilige omgeving te oefenen met het herkennen van en reageren op groepsdruk. Het maakt abstracte concepten concreet en bespreekbaar.
Groepsgesprek over groepsdruk
Wat is het?
Een open groepsgesprek waarin kinderen hun eigen ervaringen en ideeën over groepsdruk delen.
Hoe werkt het?
– Begin met een korte uitleg over wat groepsdruk is en laat één van de volgende filmpjes zien: Wachtkamer Experiment of Kuddegedrag
– Stel vragen aan de klas zoals: “Wat zie je? Wat gebeurt er in het filmpje?” “Heb je ooit iets gedaan omdat jouw vrienden het deden?” of “Hoe voelde je je toen?”
– Laat de kinderen vrijuit praten en luister actief.
Waarom werkt het?
Deze activiteit bevordert openheid en begrip in de klas. Kinderen leren dat ze niet de enige zijn die met groepsdruk te maken hebben. Je brengt het groepsonbewust in het groepsbewuste door het erover te hebben en maakt het bespreekbaar.
Een positieve groepsmissie
Wat is het?
Samen met de klas een positieve groepsmissie opstellen die de waarden en normen van de groep weerspiegelt.
Hoe werkt het?
– Brainstorm met de klas over wat een ‘fijne groep’ betekent. Hoe ga je dan met elkaar om?
– Schrijf samen een missie op, bijvoorbeeld: “In onze klas respecteren we elkaar en maken we eigen keuzes.”
– Maak deze missie visueel en hang het op een zichtbare plek in de klas.
Waarom werkt het?
Het creëert een gezamenlijke verantwoordelijkheid en een positieve groepscultuur waarin kinderen zich gesteund voelen om zichzelf te zijn. Door er regelmatig op terug te pakken en levend te houden stuur je een positief groepsproces.
Verhalen en boeken over groepsdruk
Wat is het?
Lees verhalen of boeken die groepsdruk als thema hebben en bespreek deze daarna met de klas.
Hoe werkt het?
– Kies een geschikt boek of verhaal. Bijvoorbeeld: Caatje Knal en de biefstukbende van Carry Slee. (7+) of een prentenboek zoals ‘Het wolfje dat geen roedel nodig had’ van Gaia Willemars & Anouschka Bowsijk
– Lees het voor of laat de kinderen het lezen.
– Bespreek daarna de karakters, hun keuzes, en hoe zij met groepsdruk omgingen.
Waarom werkt het?
Verhalen helpen kinderen om groepsdruk vanuit een ander perspectief te bekijken en maken het onderwerp bespreekbaar in een context die minder direct is dan hun eigen ervaringen.
Collage 'Dit ben ik'
Wat is het?
Een creatieve activiteit waarin kinderen een collage maken die hun eigen waarden en persoonlijke keuzes weergeeft.
Hoe werkt het?
– Geef de kinderen materialen zoals papier, verf, en stiften.
– Vraag ze om iets te maken dat hun eigen waarden en keuzes weergeeft.
– Laat elke kind zijn of haar collage presenteren en uitleggen.
Waarom werkt het?
Deze activiteit helpt kinderen om na te denken over hun eigen waarden en moedigt hen aan om trots te zijn op hun eigen keuzes. Het bevordert zelfreflectie en zelfexpressie op een positieve manier.
Met deze activiteiten kun je als leerkracht groepsdruk bespreekbaar maken en kinderen de tools geven die ze nodig hebben om met groepsdruk om te gaan.
