Twee verschillende scholen, twee groepen, twee leerkrachten, één probleem: dynamische, onveilige groepen met veel gedoe. Kinderen gaan met buikpijn naar school, ouders klagen en leerkrachten staan strak als een gitaarsnaar voor de groep. Dit is in een notendop wat ik in oktober van een intern begeleider en een directeur hoorde. Hun aanvulling: als dit zo doorgaat, dan gooit de leerkracht het bijltje erbij neer. Dit gaan ze niet volhouden! Kun je snel komen voor een intake en een plan van aanpak?
Na beide intakes werd het snel duidelijk: er speelde veel in het onderwaterprogramma van de groep. De groepen waren geen groep! De leerkrachten gaven aan: We kunnen er de vinger niet op leggen waar het ‘m in zit. Soms lijkt het oké te gaan en dan ineens… is er weerstand! Onrust! En vliegen ze elkaar in de haren. Er lijkt ook iets te spelen tussen kinderen onderling en tussen ouders.
Het onderwaterprogramma van de groep
Jelly Bijlsma beschrijft het ‘onderwaterprogramma van de groep’ in *Klasse(n)Kracht met RESPECT voor de klas* (2024) aan de hand van zeven krachten die van invloed kunnen zijn. Ik neem je mee in een aantal van die zeven krachten die in deze groepen speelden, met een beschrijving van de start- en eindsituatie om de verschillen te laten zien:
De Bovenstroom
datgene wat we kunnen zien en horen.
Start: Er was gedoe te zien en te horen in de ruzies en tegenspraak. Leerkrachten konden de klas niet even verlaten zonder dat de boel ontplofte. In gesprekken met de kinderen gaven ze aan: we willen het anders, maar weten niet hoe!
Eind: Door terug te grijpen op de missie en de bouwstenen die de groep gemaakt heeft, kunnen leerkrachten regie blijven voeren op de bovenstroom. Reflecteren op concreet en zichtbaar gedrag helpt een positief groepsproces te handhaven.
De Onderstroom
dat kun je niet regelen.
Start: Kinderen wilden gezien en gehoord worden. Ze wilden meedenken over oplossingen en in verbinding staan door te praten en contact te hebben. Dit uitte zich in brutaal en sterk reageren op elkaar.
Eind: Inzicht in de onderstroom hielp leerkrachten tegemoet te komen aan de groep. Ze blijven alert op het horen en zien van de groep, en geven ruimte voor gesprekken en groepsactiviteiten.
Onderbuikgevoel
psychologische processen
Start: De ene groep dacht ‘wij zijn de rotste groep van de school’ door de manier waarop met hen werd omgegaan. De andere groep had ouders die zich niet gehoord voelden door de leerkracht, wat het vertrouwen ondermijnde.
Eind: Bij de ene groep is veel gewerkt met complimenten geven en krijgen. Dit zorgde ervoor dat er een positieve sfeer in de groep ontstond. Ook heeft de leerkracht de succeservaringen met het team gedeeld, zodat ook zij met een andere bril naar de groep gingen kijken. Doordat ze werden benaderd als ‘IK-oké, JIJ-oké’ veranderde het groepsgevoel naar een positieve groep.
Bij de andere groep is er een ouderavond georganiseerd die vooral gericht was op de samenwerking met ouders. Er werd op deze, pittige, avond dat wat onder water zat, naar boven gehaald. En van daaruit konden ouders en leerkracht sámen werken aan een fijne groep.
Zo zijn onze manieren
onuitgesproken gedragsregels
Start: Normen varieerden van in discussie gaan met de leerkracht tot reageren op elkaar, zowel verbaal als fysiek.
Eind: Door af te spreken hoe op een fijne manier met elkaar om te gaan, weet elk kind wat er nodig is om een fijne groep te zijn. Reflecties na de meivakantie bevestigden het belang van herzien en versterken van de groepsmissie:
“Juf! Maar we moeten ‘m opnieuw maken. Hij is niet zo mooi meer, moet op een andere plek hangen en er moeten nog wat andere woorden bij. Bijvoorbeeld dat we meer op ons eigen gedrag moeten letten.”
Sociale vaardigheden
emoties en relaties
Start: Kinderen kenden elkaar onvoldoende, wat zichtbaar was in de eerste sociogrammen. Er waren weinig wederzijdse verbindingen. Kliekjes onder de jongens leidden tot onderlinge strijd. Kinderen kenden elkaar te weinig om ook op een fijne manier met elkaar om te kunnen gaan.
Eind: Door de inzet van veel groepsvormingsactiviteiten, complimenten en kwaliteiten, maar ook zéker door de inzet van verschillende thema’s uit het Klasse(n)Pad, o.a. het thema Samenwerken in de ene groep en groepsdruk in de andere groep, is er meer begrip voor elkaar ontstaan.
Leider – volger
In de ene groep werd een groepsvormingsactiviteit met pittenzakjes gedaan. Waarbij uit de nabespreking bleek dat de kinderen nu écht het verschil weten tussen goed leiderschap en goed volgerschap. Dat leider zijn van het spel niet hetzelfde is als ‘de baas’ spelen, en dat je dus tijdens zo’n spel beter de leider kunt volgen om een leuk spel te hebben in plaats van er steeds maar tegenin te gaan. Ook prachtig om te zien hoe de rol van de leerkracht: van ‘ik bepaal’ naar ‘we doen het samen met de groep’ is gegaan in dit traject.
Jassenspel
In de andere groep werd het jassenspel gespeeld. Zó mooi om te zien hoe rollen in de groep bespreekbaar én zichtbaar werden gemaakt. En dat op een heel veilige, open en eerlijke manier. Ik kreeg kippenvel op mijn armen toen ik ineens besefte wat deze groep geleerd heeft. Ze kwamen van ver. De leerkracht ook. Maar het is ze echt sámen gelukt een fijne groep te worden.
Of zoals de leerkracht zo pakkend beschreef in haar evaluatie als resultaat van het traject:
‘De rust en de gezelligheid in de groep. De rust die ik voel als leerkracht en de open gesprekken die we ervaren als klas.’
En nu komt voor mij het lastigste moment… loslaten. Maar ik heb er het volste vertrouwen dat deze leerkrachten hun kennis en ervaringen goed gaan overdragen en tegelijkertijd hun gevulde gereedschapskist gaan meenemen naar volgend jaar. Én dat deze groepen fijn kunnen verder gaan met en op hun Klasse(n)pad.
Gebruikte bron:
Klasse(n)Kracht: met RESPECT voor de klas (Bijlsma, 2024)
De compleet vernieuwde editie. 😉
