Geniet jij ook zo? Het is nu écht lente hè? Heerlijk! Zo heerlijk om ‘met-zonder-jas’ naar buiten te kunnen. Vorige week reed ik van Lekkerkerk naar Nieuwegein op een weg tussen prachtige vol-in-de-bloesem-appelbomen. Het nadeel van lente is wel dat de berk op dit moment een gigantische hoeveelheid pollen de lucht in blaast en ik daar niet zo goed tegen kan. Ik krijg er kriebels van in mijn ogen en neus en ik word er doodmoe van. Lentekriebels, maar dan anders. Over lentekriebels gesproken; de beestenbende rond mijn huis heeft ook last van lentekriebels. Huppel, mijn konijn, heeft extra aandacht nodig en daarnaast ben al een paar avonden getuige van een prachtig schouwspel in het water bij mijn huis: er zwemmen jonge eendjes rond. Heel schattig. Alleen, de ouders hebben totaal geen zicht op de groep!
Regie voeren
Moeder eend heeft nog een paar lesjes te leren t.a.v. regie voeren op de groep. Die kleintjes zwemmen werkelijk alle kanten op. Vader eend is te druk met het in de gaten houden van de vijanden, dus die ziet ook niet alles wat die kleintjes uitvreten. Lees: alle kanten op duiken, elkaar plagen, elkaar de weg belemmeren. Moeder eend verzamelt ook wat te eten, maar zonder te kijken waar haar kroost uithangt. Met als gevolg dat elk eendje op zijn of haar eigen ontdekkingstocht gaat. En dat is niet geheel zonder risico. Zwommen er zondag nog negen kleintjes…. nu zijn het er nog zes.
Zicht op de groep
Soms zie ik dat in groepen ook; dat kinderen hun eigen weg gaan, doordat er te weinig zicht is op wat er precies in de groep gebeurt. En dat is natuurlijk ook een hele klus. Als leerkracht moet je op twee fronten tegelijk kunnen werken: pedagogisch én didactisch. Maar nog steeds ben ik ervan overtuigd dat als het pedagogisch klimaat op orde is en je écht zicht hebt op de groep, je daar de vruchten van plukt tijdens de lessen. Machielsen en van der Sar (2016) omschrijven het mooi in het boek ‘Gedrag is een vak’:
Kinderen zijn pas in staat om te leren en zichzelf te ontwikkelen als ze zich in een groep veilig voelen. Om zich veilig te voelen, moet er in ieder geval voldaan worden aan de drie psychologische basisbehoeften:
Relatie (ik doe ertoe)
Competentie (ik kan het)
Autonomie (ik kan het zelf)
Met een veilig pedagogisch klimaat creëer je rust in je groep. En wanneer er rust is, kom je ook aan een goede instructie toe en hebben de kinderen de gelegenheid om in alle rust de instructie te verwerken.
Hoe krijg ik zicht op de groep?
Drie tips
Zicht op de groep door observeren
Als eerste: observeren. Maar observeren op zich is ook een kunst. Want, waar kijk je dan naar? Observeren is eigenlijk niks anders dan waarnemen, maar dan waarnemen plús. Waarnemen wat je ziet en wat je hoort. Zonder oordeel. Gewoon omdat je nieuwsgierig bent naar wat er in een groep gebeurt. Dat lijkt heel makkelijk. Laatst, tijdens een evaluatie van een traject vroeg één van de leerkrachten mij: Hoe doe jij dat toch? Jij hebt binnen no-time gezien wat er in de groep speelt en gebeurt en kunt het dan ook nog precies aan ons terugkoppelen. Ook dat wat wij niet zien. Voor mij is het soms ook wel makkelijker. Ik heb de bagage van de groep niet bij me. Ik ken de kinderen niet, dus kan heel blanco kijken. En tegelijkertijd betrap ik mezelf er ook wel eens op om niet te gaan interpreteren. Ik ondervang dat door tijdens de nabespreking vooral veel vragen te stellen. Ik benoem dan het gedrag wat ik heb waargenomen, neutraal. En laat de leerkracht verwoorden wat dat gedrag betekent. Vaak komt vervolgens mijn vraag: Of zou het ook iets anders kunnen zijn? Dat is vaak het kantelpunt. Dan wordt er vanuit een ander perspectief naar de situatie gekeken.
Zicht op de groep door gesprekken met kinderen
Wat ook een handig ‘middel’ is, zijn de gesprekken met kinderen. Gesprekken geven je vaak een goed zicht op wat er bij kinderen en in de groep leeft.
Ook hier is een stuk neutraliteit belangrijk. Om neutraal weer te geven wat je ziet is het Weerbericht (Kramer, 2014) een handig ‘hulpmiddel’. Je geeft met een Weerbericht op neutrale wijze weer welk gedrag je waarneemt of wat je een kind of de groep steeds weer ziet doen. Dit doe je zonder mening, analyse, goed- of afkeuring. Je oordeelt niet. Je geeft terug wat je ziet en wat je hoort, niet meer en niet minder. Gebruik daarbij ook woorden die je een kind of de groep hoort zeggen. Laat dus jouw eigen interpretaties of analyses even achterwege, maar richt je op dat wat je gezien en gehoord hebt.
Bijvoorbeeld:
‘Als ik met een instructie wil beginnen, lopen er kinderen naar de wc.’
‘Het is al drie keer voorgekomen dat iemand het antwoord wilde geven, maar een ander al de vraag beantwoordde.’
Zicht op de groep door gegevens te verzamelen
Vaak zijn er in een groep meer gegevens voorradig dan je denkt. Zelf vind ik het sociogram uittekenen vanuit een sociomatrix een fantastisch middel om de groep in kaart te brengen. Je hebt dan meteen goed zicht op de groep en de onderlinge verhoudingen, mits je het niet alleen bij tekenen houdt. Het gaat ook om het interpreteren van het sociogram: dat wat ik zie, wat zegt dit mij? Zijn er kliekjes? Wie wordt er buitengesloten? Herken ik de rollen in de groep? Speelt er een bepaald thema in deze groep? En vervolgens: wat kan de leerkracht doen om dit proces te beïnvloeden? Het maakt het nog krachtiger wanneer je de gegevens van bijvoorbeeld ZIEN of een sociaal-emotionele vragenlijst ernaast legt. Klopt het beeld dan wat je hebt? Waar is er nog werk aan de winkel?
Vind je lastig om op deze manier zicht op jouw groep te krijgen of zou je wel eens met een ‘buitenstaander’ naar de groep willen kijken? Neem dan contact met me op. In een consultatie en advies kunnen we samen de groep kijken hoe we van de groep nóg meer een groep kunnen maken en hoe jij al jouw eendjes wél bij elkaar kunt houden.
