Bron: Magische Tingel - www.flexjuf.nlJe kent het vast. Je wilt starten met je instructie en in eerste instantie lijkt iedereen te luisteren. Totdat je halverwege je zin bent en achterin de klas nog wat gefluister klinkt. Janne vraagt even snel waar het potlood gebleven is, Tom schuift nog wat zijn met stoel en tafel en Imran ziet iets op de gang gebeuren. En jij? Jij probeert de aandacht vast te houden, maar merkt dat je stem steeds iets harder wordt. Totdat je denkt: “Help, hoor ik mezelf nog wel?”
En dan komt ‘ie: het stiltesignaal.
Een belletje, een hand in de lucht, een melodietje, of gewoon: “3-2-1 en ik kijk meteen!”
Langzaam wordt het rustig. De kinderen weten: nu is het tijd om te luisteren.
Maar wat lijkt op een klein, handig trucje, is in werkelijkheid een krachtige routine die veel doet voor de groepsdynamiek én het leerklimaat in jouw groep.
Meer dan even stil zijn
Een stiltesignaal is namelijk meer dan een hulpmiddel om de aandacht te krijgen. Het is een afspraak die je maakt met de groep. Een soort van onzichtbaar draadje dat iedereen verbindt. Want zodra het signaal klinkt of zichtbaar is, weet iedereen meteen wat er van hem of haar verwacht wordt. Dat geeft veiligheid, rust én voorspelbaarheid. En precies dát is wat kinderen nodig hebben om zich te kunnen concentreren en leren.
In mijn boek Van onrust naar rust – hoe je van jouw klas een groep maakt – noem ik dit soort momenten routines: vaste gewoontes die structuur brengen in de dag en zorgen dat een groep weet ‘zo doen we het hier’. En juist die voorspelbaarheid is zó belangrijk. Want pas als kinderen weten wat er van hen verwacht wordt, kunnen ze hun aandacht écht richten op wat jij wilt vertellen. En dus jouw belangrijke instructie volgen.
Een stiltesignaal hoort bij de basis van regie voeren op gedrag. Je voorkomt ermee dat je steeds opnieuw moet ‘vechten’ om aandacht. In plaats van corrigeren, herinner je de groep op een rustige, positieve manier aan de gezamenlijke afspraak: we luisteren naar elkaar.
Samen kiezen = samen doen
Het mooiste is als het stiltesignaal niet van jou komt, maar van jullie samen. Want wie betrokken is bij het maken van een afspraak, voelt zich ook verantwoordelijk om die na te leven.
Laat de groep dus meedenken:
- Wat vinden we belangrijk bij stilte?
- Wat helpt ons om snel over te schakelen van doen naar luisteren?
- Willen we een geluid, een gebaar, of iets wat we samen zeggen?
In de ene groep past een rustig handgebaar, in de andere een kort klapritme of een vrolijk liedje. Belangrijk is dat het bij de groep past en dat iedereen weet: “Als dit gebeurt, dan stoppen we.”
Kinderen ervaren zo dat ze zélf invloed hebben op hoe het samen leren lukt. En dat doet wonderen voor de hun motivatie én de groepsbinding.
Stilte als routine
Toen ik een aantal jaren geleden groep 3 had, gebruikte ik de ‘Magische Tingel’ — en ik ben er nog steeds fan van. Een rustig geluid, niet té aanwezig, maar duidelijk genoeg om de stilte in de groep te krijgen. En doordat het écht een routine werd, bereikte ik op een gegeven moment het punt dat ik alleen maar naar de plek van de ‘Tingel’ hoefde te lopen. Voordat ik hem überhaupt aangeraakt had, werd het al stil.
Zo maak je van stilte een routine
Een stiltesignaal is pas effectief als het een routine wordt — iets wat zó vanzelfsprekend is dat het zonder woorden gaat. Dat vraagt even tijd en oefening, maar het loont.
Introduceer het op een rustig moment.
Leg uit waarom stilte belangrijk is: om te kunnen luisteren, nadenken, elkaar beter te begrijpen. Koppel het aan jullie groepsmissie en afspraken die je met de klas gemaakt hebt. Dan wordt de ‘waarom’ voor kinderen ook duidelijk.
Oefen het samen.
Laat zien wat je verwacht als je het signaal geeft. “Wat doen we als we de bel horen? Juist — we stoppen, kijken op, en luisteren.” Om het concreet en zichtbaar te maken, is de T-kaart (Wat zie ik? Wat hoor ik?) een handig hulpmiddel om in te zetten, vooral tijdens de oefenfase.
Wees consequent.
Gebruik altijd hetzelfde signaal. Voorspelbaarheid = rust. Dat betekent dus ook als je samen voor de klas staat (in een duo-baan, onderwijsassistent, stagiair) je hetzelfde signaal gebruikt. Het moet eenduidig zijn voor de groep.
Benoem gewenst gedrag en complimenteer.
“Fijn dat ik meteen ogen zie. Nu kunnen we verder.” Dat versterkt het gewenste gedrag zonder te hoeven mopperen.
Reflecteer samen.
“Wanneer werkte het goed vandaag? En wat hielp daarbij?”
Zo blijft het een levend onderdeel van de groepsafspraken.
De kracht van stilte
In mijn vorige blog heb ik al wat over stilte geschreven. Stilte lijkt soms ongemakkelijk, maar juist in die stilte ontstaat ruimte — om te luisteren, te denken, te voelen. En die ruimte hebben kinderen (én leerkrachten 😉) nodig om tot leren te komen.
Het stiltesignaal is dus niet alleen een middel om de boel rustig te krijgen. Het is een klein ritueel dat zegt: wij luisteren naar elkaar, wij doen dit samen. En precies dáár begint de rust waaruit een groep kan groeien.
Dus… volgende keer dat je die hand opsteekt of de bel laat klinken, weet je:
je doet veel meer dan vragen om stilte.
Je bouwt aan verbinding.
Aan rust.
Aan jouw groep.💛
Wil je hier meer over lezen?
In mijn boek Van onrust naar rust – Hoe je van jouw klas een groep maakt geef ik je volop inspiratie, voorbeelden en praktische werkvormen om van jouw klas een hechte groep te maken. Nieuwsgierig? Klik dan even op de onderstaande button:
